Wykorzystanie seksualne to przekroczenie granic między osobą dorosłą a dzieckiem, to nadużycie w celu osiągnięcia satysfakcji seksualnej. Do niedawna aktywność seksualna z dzieckiem była uznawana za nieszkodliwy akt, na który nie zwracano uwagi ze względu na działania dziecka, jego uwodzicielski styl bycia. Na szczęście podejście to się zmieniło – wszelkie tego typu przejawy należy uznać za formy wykorzystania seksualnego, które należy zgłosić odpowiednim organom ścigania. Wykorzystanie seksualne pozbawia dziecka normalnego przeżycia dzieciństwa, a tym samym, gdy dorośnie nie będzie potrafiło nawiązać prawidłowych bliskich relacji.
Każdy ze specjalistów inaczej rozumie pojęcie wykorzystania seksualnego. Klinicyści są zdania, iż same rozmowy o treści seksualnej czy oglądactwo są formą przemocy. Nie musi być kontakt fizyczny, aby mówić o wykorzystaniu. Z kolei dla prawników sytuacja przedstawia się nieco inaczej. Oni muszą mieć twarde dowody, więc aby mówić o przestępstwie musi dojść do aktu cielesnego. Sytuacja związana z molestowaniem dziecka jest bardzo poważną kwestią, dlatego zgłaszanie, że to dziecko było prowokatorem jest nie do zaakceptowania. Osoba dorosła jest odpowiedzialna za swoje czyny, a tym samym za to czego dopuszcza się względem nieletniego.
Przyczyn wykorzystania należy doszukiwać się w zaburzeniach seksualnych, problemach w życiu dorosłym oraz trudnościach w nawiązywaniu prawidłowych relacji. W zależności do tego, jak dziecko poradzi sobie z tą sytuacją, zależeć będzie od czynników zewnętrznych jak i wewnętrznych. Im młodsze dzieci stają się ofiarą wykorzystania, tym skutki będą miały charakter ogólny. Z kolei, w przypadku dzieci starszych – skutki te będą bardziej szczegółowe.
Można mówić o czterech czynnikach, które wpływają na powstanie traumy. Pierwszy dotyczy faktu, iż seksualność związana jest z siłą, przemocą, brakiem zrozumienia, że przyjemność z aktywności seksualnej powinna być obustronna. Drugi czynnik dotyczy zdrady, czyli doświadczenia zawodu w stosunku do osoby dorosłej. Gdy sprawcą jest ktoś znany, bliski – doświadczenie przemocy jest trudne do zaakceptowania oraz bolesne na tyle, że powoduje urazy psychiczne. Trzecim czynnikiem jest bezradność, czyli brak możliwości zareagowania, ucieczki. Ostatni element to stygmatyzacja. Ofiary przemocy czują się inne i naznaczone. Nie potrafią się uwolnić od tego uczucia, a to z kolei ma wpływ na ich dalsze życie.
Wykorzystanie seksualne powoduje długo utrzymujące się objawy dotyczące kwestii społecznej, psychicznej czy somatycznej. Objawami są: bóle, problemy z koncentracją, problemy ze snem, ucieczka w uzależnienia, negatywne nastawienie do otoczenia, przejawy wrogości, kłótnie, konflikty, prostytucja, impotencja, fobie, czy dewiacje seksualne. Jednak najczęstszymi problemami, z jakimi zmagają się dzieci to problemy w przyswajaniu wiedzy, ucieczki z domu, wagary, stosowanie używek.
Wielu autorów badań podaje, iż w sytuacji nadużyć seksualnych, osoby mogą stosować dwa rodzaje zachowań. Do tych pierwszych zaliczają się zachowania, w których dominuje lęk prze bliskością, unikanie intymnych sytuacji oraz poskromienie swoich potrzeb. Z kolei do drugiej grupy zaliczają się przejawy agresywnych zachowań, zaspokajanie swoich potrzeb z przypadkowymi partnerami. Takie osoby mogą również być agresywne względem swoich bliskich osób, jak partner, rówieśnicy.
Dlaczego dochodzi do przemocy ? – wielu światowej sławy badaczy szukało odpowiedzi na to pytanie. Każdy z nich przestawił swój punkt widzenia. Jedni uważali, że do przemocy dochodzi poprzez wpływ czteroczynnikowy, który składa się z emocjonalnej kongruencji, okazywania ekscytacji na dziecko, zablokowania obiektów w stosunku do dorosłych oraz odblokowania. Pierwszy czynnik związany jest z ograniczeniem rozwoju dziecka, niskim poczuciem wartości, sporadycznym radzeniem sobie z tragicznym wydarzeniem. Drugi czynnik dotyczy zagadnień związanych z podłożem biologicznym. Chodzi tu o wszelkie uwarunkowania oraz wyjaśnianie zachowań na postawie cech osoby. Nacisk w tym czynniku położony jest na poszukiwanie i wyjaśnianie mechanizmów wykorzystanie seksualnego. Kolejny czynnik może przejawiać się poprzez lęki kastracyjne. Lęki takie pojawiają się w momencie, kiedy ojciec karze swoje dziecko za kazirodczą chęć oraz pragnienia bycia z matką w intymnym kontakcie. Dzieci takie mogą w dorosłym życiu mieć problemy w małżeństwie oraz obawiać się kontaktu z innymi ludźmi. Ostatni czynnik mówi o zakłóceniach w przebiegu zachowania. Pojawiają się używki, schizofrenia, nadmierny stres. Z kolei inni badacze wychodzili z założenia, że uszkodzenie okolicy czołowej może mieć związek z rozhamowaniem zachowania sprawcy. Uszkodzenie to przyczynia się do dewiacyjnych zachowań w postaci nadmiernego pobudzenia.
Liczne badania pokazują, że nie ma jednego, konkretnego modelu, który wyjaśniałby przyczyny zachowań sprawców. Odpowiedzialnych za to jest kilka elementów, wspomnianych powyżej. Zarówno czynniki osobowościowe, społeczne, biologiczne oraz wychowanie czy radzenie sobie ze stresem, z problemami czy nawet podporządkowanie się zasadom i normom społecznym mają wpływ na zachowania sprawców wykorzystania seksualnego.